Dedendeki Dişlerin de Hepsi Ayrı mıydı ki?

Dur dur... Öncelikle dişlerle ilgili herhangi bir merakımın olmadığını söylemeliyim. Önemli olan, öyle bir soruyu yazılı olarak doğru bir şekilde sorabilmektir.

Hala anlaşılmadıysa; bu bir "de" ve "ki"lerin doğru olarak yazılma rehberidir. Daha doğrusu, bencillikten dolayı etrafımdaki insanlara dayatmamdır. Öğrenin artık! Okuduğum cümlenin ne demeye çalıştığını, üzerinde kafa yormadan anlamak istemem garip karşılanmamalı aslında. Ne de olsa hepsi çok kolay!

İki türlü "de" vardır. Biri durum eki olan "-de", diğeri ise bağlaç olan "de".
Durum eki olan "-de" eklendiği sözcüğe yer anlamı kazandırır, duruma göre -da, -ta, -te gibi şekillere dönüşebilir ve en önemlisi hiçbir zaman ayrı yazılmaz!
Bağlaç olan "de" ise bağlaçtır, başlı başına bir sözcüktür, bu yüzden de her zaman ayrı yazılır ve hiç bir zaman sertleşmez. Ya "da"dır, ya "de"dir.

Karışık mı oldu? Örneklerle ne kadar kolay olduğunu göstereyim;
"Kız olup da erkek gibi davranması komik." cümlesi doğrudur ve "de"nin bağlaç olduğunu görürüz.
"Kız olupta erkek gibi davranması komik." cümlesi ise yanlıştır. "olup" diye bir yer varmış ve kız oraya gidip erkek taklidi yapıyormuş demeye çalışıyorsanız o başka...
"Bu şarkıyı Duygu da çok sever." Bu cümlede "da" birleşik olsaydı Duygu'nun evinde sevilir gibi bir anlam çıkardı.
"Kitabımı Duygu'da unuttum." Bu cümlede ise "-da" ayrı olsa cümsenin hiç anlamı olmazdı.
Emin olamadığınızda cümleyi bir kere okuyun. Vurgusundan ayrı yazılması gerekenleri çıkarırsınız.

Üç türlü "ki" vardır. Sıfat yapan "ki", ilgi eki olan "ki" ve bağlaç olan "ki".
Bağlaç olan ayrı yazılır diğerleri ise birleşik. Ayrı yazılan "ki"nin üzerinde genellikle söylerken bir vurgu olur. Bu da yazarken ayırt etmeyi kolaylaştırabilir. "Noları getir ki çalışabileyim." "Kar yağsın ki kardanadam yapalım"
Sıfat yapan "ki" birleşik yazılır; "duvardaki resim" "şimdiki çocuklar"
İlgi eki olan "ki" de birleşik yazılır; "seninki", "anneninki"
Dolayısıyla "bugün kü film" diye bir şey olmadığı gibi, -anlaşılmadıysa- hiçbir "kü" de ayrı yazılmaz.

Kolay işte tamam mı? "Türkçe bilmiyor musun işte, anlayıver" gibi bir mantık yoktur. Asıl bunları doğru yazamayanı ben Türkçe biliyor saymam. Eh zaten beni sallamıyor olsaydın şu anda buraya kadar okumuş olmazdın. O yüzden kapat çeneni de şu anlattıklarımı bi tekrar et dostum. Oh yea!

Not: Her türlü soru eki ayrı yazılır. (mı, mi, mısın, misin)
Not not: "şey" her zaman ayrı yazılır.
Not not not: Bütün bunlara en güzel örnek cümlesi ise başlığın kendisidir. Fikri veren ve güzelleştirmemi sağlayan McGleein'e selam ederim.

Çok güzel oldu, çokta güzel iyi oldu tamammı? ("çok" diye bir yerde güzel bir şeyler mi olmuş? Hayır!)